Ceza Soruşturmaları

Soruşturma, cumhuriyet savcılarının şikayet, ihbar veya başka bir şekilde bir suçun işlendiği durumunu öğrenmesi ve bunun beraberinde yaptığı araştırmaların tümüdür. Soruşturma kavramı, suç şüphesinin ortaya çıkmasından itibaren, iddianamenin kabulüne kadar geçen süre içerisinde yapılan araştırmanın tamamını kapsar. Soruşturmayı cumhuriyet savcısı açar. Soruşturmalar, yazılı, gizli ve hızlı bir şekilde yapılmalıdır.

Soruşturmayı yürüten cumhuriyet savcısı temel adli makamdır. Tarafsız davranma zorunluluğu bulunan cumhuriyet savcılığı, delillerin elde edilmesi, muhafazası ve aşamaların tamamının gizlilik içinde yürütülmesinden sorumludur. Adli bir yargılıma yapılmasını temin etmekle görevli olan cumhuriyet savcılığı bu aşamaların tamamını denetler.

‘Yazılılık’ ilkesi soruşturma aşamasının en önemli unsurudur. Soruşturma kapsamında tüm işlemler yazılı olarak yapılır ve tutanaklar halinde muhafaza edilir. Bu aşamada tüm usul işlemlerinin gizli olma zorunluluğu vardır. (CMK m.157)
Cumhuriyet savcısı,  soruşturmasına devam ederken, polis, jandarma, kolluk kuvvetleri aracılığı ile her türlü araştırma yapma hakkına sahiptir. Adli bir yargılamanın yapılabilmesi için her türlü bilgiye ulaşma gücü vardır. Kamu görevlilerinden her türlü bilgiyi isteyebilir. (CMK m.161/1)
Soruşturma devam ederken, savcılık, el koyma, gözaltına alma kararı, iletişim kanallarının dinlenmesi gibi tedbirlere başvurabilir. Hakimden bu tedbirlere hükmedilmesini isteyebilir.
Soruşturma kapsamında görevlendirilen polis ya da jandarma gibi kolluk görevlileri yakaladıkları kişilerden, el koydukları materyallere kadar her türlü bilgiyi cumhuriyet savcısına, derhal vermek zorundadır. Görevli kolluk kuvvetleri cumhuriyet savcısının soruşturmaya dair bütün emirlerini yerine getirmek zorundadır.(CMK m.161/2)

Avukatlar, soruşturma evresinde şüpheli görüşme, ifadesini alma veya sorgu süresi boyunca yanında olma hakkına sahiptir. Bu haklar engellenemez ve kısıtlanamaz (CMK m.149/3). Avukatlar soruşturma dosyasını inceleyebilirler. İstedikleri belgelerin örneğini harçsız olarak elde edebilirler. Ancak bu istek, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek bir nitelik arz ederse cumhuriyet savcısının isteği üzerine bu talep hakim kararı ile kısıtlanabilir (CMK m.153).
Yakalanan kişinin veya şüphelinin ifadesini içeren tutanak ile bilirkişi raporları ve adı geçenlerin hazır bulunmaya yetkili oldukları diğer soruşturma işlemlerine ilişkin tutanakları inceleme veya örnek alma yetkisi hiçbir şekilde kısıtlanamaz.

İhbar ve şikayetin mahiyeti gereği savcılığın işlem yapılmasına gerek görmemesi durumunda, soruşturmaya yer olmadığı kararı (SYOK) alınabilir. Soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilebilmesi için gerekli olan şartlar:

1. Savcılığa ulaşan ihbar ve şikayet konusu fiilin suç oluşturmadığının herhangi bir araştırma yapılmasını gerektirmeksizin açıkça anlaşılması halinde soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar (SYOK) verilir.
2. Savcılığa ulaşan ihbar ve şikayetin soyut ve genel nitelikte olması durumunda soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilir.

Soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilmesi halinde şikayet edilen kişi hakkında soruşturma başlatılmadığı için, kişiye şüpheli sıfatı da verilemez.

Soruşturma yapılmasına yer olmadığı sonucuna itiraz edilebilir. Soruşturma yapılmasına yer olmadığı kararının tebliğ edilmesinden itibaren 15 gün içerisinde sulh ceza hakimliğine itiraz yapılabilir. İtiraz dilekçesi verirken, kamu davası açılmasını gerektirecek deliller ve olaylar açıklanır. Soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair kararın kalkması için sulh ceza hakimliğinin itirazı haklı bulması gerekir. Cumhuriyet savcısı soruşturma başlatır ve şüpheli hakkında yeterli şüphe varsa iddianame düzenleyerek mahkemeye verir. (CMK m.173). Dava açmayı gerektirecek ölçüde yeterli şüphe yoksa eğer, kovuşturmaya yer olmadığına karar verilir. Bu durumda şüpheli kişi ya da kişiler hakkında soruşturma yapılmış olur ancak kamu davası açılmaz.

Cumhuriyet savcısı tarafından yazılı, gizli ve hızlı bir şekilde yürütülen suç işlendiğine ilişkin basit şüpheyle başlayıp iddianame ile dava açılmasına kadar geçen evreye ‘soruşturma’denir. ‘Kovuşturma’ ise, soruşturma neticesinde şüpheli hakkında iddianame düzenlenerek ceza davası açılması ile başlayan yargılama sürecine verilen addır. 
Mahkeme tarafından yürütülen kavuşturma, bir taraftan iddia ve savunmanın karşılıklı tartıştığı, diğer taraftan soruşturma aşamasında toplanmayan delillerin de toplandığı yargılama sürecidir. Kovuşturmalar, kural gereği herkese açık, sözlü ve duruşmalı yapılmalıdır.

Şüpheli hakkında iddianame düzenlenebilmesi için cumhuriyet savcılığının soruşturmanın bitiminde suç işlendiğine dair yeterli şüphe ve delillerin varlığına kanaat getirmesi gereklidir. Soruşturma neticesinde tüm şartlar sağlandığında, cumhuriyet savcılığı, şüpheli hakkında iddianame hazırlar ve bir ceza davası açar. 

Hazırlanan iddianamede yer verilmesi gereken hususlar aşağıdaki gibidir;

1. Şüphelinin kimliği,
2. Müdafii,
3. Maktul, mağdur veya suçtan zarar görenin kimliği,
4. Mağdurun veya suçtan zarar görenin vekili veya kanunî temsilcisi,
5. Açıklanmasında sakınca bulunmaması halinde ihbarda bulunan kişinin kimliği,
6. Şikâyette bulunan kişinin kimliği,
7. Şikâyetin yapıldığı tarih,
8. Yüklenen suç ve uygulanması gereken kanun maddeleri,
9. Yüklenen suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi,
10. Suçun delilleri,
11. Şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri.

Hazırlanan iddianamede suçu meydana getiren olaylar, var olan delillerle ilişkilendirilerek açıklanır. Sonuç kısmına gelindiğinde, şüphelinin yalnızca aleyhine olan durumlar değil lehine olan durumlar da belirtilir. 

İddianamenin sonuç kısmında ise, işlenen suç dolayısıyla ilgili kanunda öngörülen ceza ve güvenlik tedbirlerinden hangilerine hükmedilmesinin istendiği; suçun tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, ilgili tüzel kişi hakkında uygulanabilecek olan güvenlik tedbiri açıkça belirtilir (CMK m.170).

Ceza mahkemesinin iddianameyi kabul etmesiyle birlikte ceza davası açılmış kabul edilir. Ceza davasının sınırlarını ve içeriğini belirleyen belge, iddianamedir. İddianameye yazılmayan bir olay soruşturma konusu yapılsa bile, yargılama konusu yapılamaz. Ceza hukukunda “yargılamanın sınırlılığı” veya “iddianameyle bağlılık” olarak ifade edilen ilkeyle iddianamenin yargılamanın temel yol göstericisi olduğu, mahkemenin iddianamenin dışına çıkmadan yargılama yapması gerektiği kabul edilmiştir.

Mahkemenin iddianameyi iade ettiği durumlar da olabilir. Cumhuriyet savcısı, ‘iddianamenin iadesi’ üzerine, kararda gösterilen eksikleri tamamladıktan ve hatalı yerleri düzelttikten sonra, kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmesini gerektiren bir durumun bulunmaması halinde, yeniden iddianame düzenleyebilir ve dosyayı mahkemeye gönderebilir.